บัณฑิตคุณภาพในศตวรรษที่ 21

            ในวันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2558 ประเทศไทยจะก้าวเข้าสู่ประชาคมอาเซียนอย่างเต็มตัว หลายต่อหลายคนคงคิดว่าเป็นเรื่องที่ไกลตัว จึงเพิกเฉยต่อการรับรู้ข่าวสารต่างๆ อย่าเพิ่งชะล่าใจไปนะค่ะ เมื่อคุณได้อ่านบทความนี้แล้ว คุณอาจจะเปลี่ยนใจ หันมาติดตามข่าวสารเกี่ยวกับประชาคมอาเซียนเลยก็เป็นได้ อย่ามองข้ามเรื่องที่ใกล้ตัว ก่อนที่คุณจะพลาดโอกาสดีดีไปนะค่ะ

         ถ้าเอ่ยคำว่า “ประชาคมอาเซียน (Association of South East Asian Nations:ASEAN)” หลายๆ คน คงเคยได้ยินกันติดหู แต่น้อยคนนักที่จะเข้าใจว่าจริงๆ แล้วคืออะไร คำว่า “ประชาคม” ถูกใช้เรียกกระบวนการสร้างสัมพันธ์ในอาเซียน มาแต่แรกเริ่ม เมื่อมาถึงวันนี้อาเซียนปรับแนวทางในการมุ่งสร้างทั้งภาครัฐและภาคประชาชนของทั้ง 10ประเทศ อันได้แก่ อินโดนีเซีย มาเลเซีย ฟิลิปปินส์ สิงคโปร์ ไทย บรูไน กัมพูชา ลาว พม่า และ เวียดนาม อาเซียนต้องการให้พลเมืองของทั้ง 10 ประเทศ เป็น “ครอบครัวเดียวกัน” ที่มีความแข็งแกร่งและมีภูมิต้านทานที่ดี โดยสมาชิกในครอบครัวมีสภาพความเป็นอยู่ที่ดี ปลอดภัย และสามารถทํามาค้าขายได้อย่างสะดวกมากยิ่งขึ้น เรียกความสัมพันธ์ ในภาพรวมทั้งหมดนี้ว่าเป็น “ประชาคมอาเซียน” แม้ว่าแต่ละประเทศยังแยกอยู่เป็นประเทศๆ ไป แต่ความรู้สึกนึกคิดและแนวนโยบายการปฏิสัมพันธ์กันในภูมิภาคให้ถือว่าทั้ง 10 ประเทศสมาชิกอาเซียนรวมกันเป็น “หนึ่งประชาคม” (ดัดแปลงจาก Chula Sributta, 2555) ด้วยเหตุนี้อาเซียนจึงสร้างคำขวัญเป็นหลักนำทางว่าอาเซียนมี “หนึ่งวิสัยทัศน์ หนึ่งอัตลักษณ์ หนึ่งประชาคม” (One Vision, One Identity, One Community)

ประชาคมอาเซียนประกอบด้วยความร่วมมือ 3 เสาหลัก คือ

1.ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน (Asean Economic Community:AEC) ท่ามกลางบริบททางเศรษฐกิจการค้าและการลงทุนระหว่างประเทศที่มีการแข่งขันสูง อันส่งผลให้ประเทศต่างๆ ต้องปรับตัวเองเพื่อให้ได้รับประโยชน์จากระบบเศรษฐกิจโลก รวมถึงการรวมกลุ่มการค้ากันของประเทศต่างๆ เช่น สหภาพยุโรป และเขตการค้าเสรีอเมริกาเหนือ

2. ประชาคมสังคมและวัฒนธรรมอาเซียน (Socio-Cultural Pillar) มีเป้าหมายให้อาเซียนเป็นประชาคมที่มีประชาชนเป็นศูนย์กลาง สังคมที่เอื้ออาทรและแบ่งปัน ประชากรอาเซียนมีสภาพความเป็นอยู่ที่ดีและมีการพัฒนาในทุกด้าน เพื่อยกระดับคุณภาพชีวิตของประชาชน ส่งเสริมการใช้ทรัพยากรธรรมชาติอย่างยั่งยืน รวมทั้งส่งเสริมอัตลักษณ์ของอาเซียน

3. ประชาคมความมั่นคงอาเซียน (Political and Security Pillar) เป็นพื้นฐานสำคัญในการพัฒนาด้านอื่นๆ ที่เน้นการรวมตัวของอาเซียนเพื่อสร้างความมั่นใจ เสถียรภาพ และสันติภาพ ในภูมิภาค เพื่อให้ประชาชนในอาเซียนอยู่ร่วมกันอย่างสันติสุข และปราศจากภัยคุกคามในรูปแบเดิม และภัยคุกคามในรูปแบบใหม่

ทั้ง 3 เสาหลักของประชาคมอาเซียนจะประสบความสำเร็จได้ ก็ต่อเมื่อ พลเมืองของประชาคมอาเซียน เพียบพร้อมไปด้วยความรู้ที่แท้จริง สามารถนำความรู้มาประยุกต์ใช้กับศาสตร์ต่างๆ ได้อย่างคล่องแคล่ว รู้เท่าทันเทคโนโลยีที่มีการเปลี่ยนแปลงตลอดเวลา มีทักษะในการสื่อสาร และมีคุณธรรมจริยธรรม เมื่อดิฉันมองย้อนกลับมาที่ประเทศไทยของเรานั้น ดิฉันมีคำถามอยู่ในใจว่า “ประเทศของเราพร้อมที่จะสร้างพลเมืองที่มีคุณสมบัติเหล่านี้หรือยัง”

ในปัจจุบันภาคอุดมศึกษา เริ่มมีการตระหนักเพื่อเตรียมพร้อมในการผลิตบัณฑิตให้มีศักยภาพทัดเทียมกับประเทศในสมาชิกประชาคมอาเซียน โดยมีการปรับปรุงหลักสูตร ให้สอดคล้องกับการศึกษาในศตวรรษที่ 21 โดยที่เราต้องยอมรับว่า สังคมมีการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว มนุษย์เปลี่ยน ความรู้เปลี่ยน ความรู้แบบชัดแจ้ง (explicit knowledge) หาง่าย ความรู้แบบเฉพาะตัว (tacit knowledge) หายาก การศึกษาจะต้องเน้นที่ learning skill คือเน้นการกระทำ โดยเกิดจากการฟัง 20% และการกระทำ 70-80% ครูต้องไม่เน้นสอน แต่เน้นออกแบบการเรียนรู้ สร้างแรงบันดาลใจให้กับลูกศิษย์ เน้นเป็นโค้ชมากกว่าการเป็นครูสอน และทำงานรับใช้สังคมได้เป็นอย่างดี ดังนั้นการศึกษาจะต้องสร้างความเป็นพลเมือง (Civic Education) โดยบทบาทของอาจารย์ต้องสอนให้นักศึกษาเป็นกำลังของเมือง (พลเมือง = พละ+เมือง) ไม่ใช่สอนให้เป็นภาระของเมือง (ดร.ปริญญา เทวานฤมิตรกรุง)   
   

ทิศทางการพัฒนาการอุดมศึกษาของไทย

            ทิศทางการพัฒนาการอุดมศึกษาของไทยนั้นได้เน้นไปยัง 2 เรื่องสำคัญ คือ การพัฒนาวิชาการสายรับใช้สังคม และ การจัดการเรียนรู้เพื่อผลิตบัณฑิตในศตวรรษที่ 21 (The 21^st Century Learning) โดยที่การจัดการเรียนรู้ควรเน้นผู้เรียนเป็นศูนย์กลาง (Learner-centered, Student-centred หรือ Child-centered) โดยมีหลักการว่า กระบวนการจัดการเรียนการสอนต้องเน้นให้ผู้เรียนสามารถแสวงหาความรู้ และพัฒนาความสามารถได้ตามธรรมชาติตามศักยภาพของตนเอง ทั้งนี้ควรมีการสนับสนุนให้มีการปฏิบัติในสภาพจริงของการทำงาน โดยสามารถเชื่อมโยงสิ่งที่เรียนกับสังคม ทำให้นักศึกษาได้เรียนรู้จากหลายๆ สถานการณ์ทั้งภายในและภายนอกห้องเรียน อีกทั้งยังฝึกให้นักศึกษาได้คิดวิเคราะห์ สังเคราะห์ ประเมินและสร้างสรรค์สิ่งต่างๆ โดยไม่เน้นไปที่การท่องจำจากเนื้อหา ด้วยเหตุต่างๆข้างต้นจึงได้มี การจัดการเรียนรู้โดยการวิจัยเป็นฐาน (Research-based Learning หรือ RBL) ซึ่งเป็นวิธีการหนึ่งที่มุ่งเน้นทักษะกระบวนการค้นคว้า พัฒนาการคิดวิเคราะห์และบูรณาการเนื้อหาความรู้ 

ลักษณะของการจัดการศึกษาแบบ RBL มีดังนี้ คือ
หลักการที่ 1 แนวคิดพื้นฐาน เปลี่ยนแนวคิดจาก ‘เรียนรู้โดยการฟังหรือตอบให้ถูก’ เป็น ‘การถามหรือหาคำตอบเอง’
หลักการที่ 2 เป้าหมาย เปลี่ยนเป้าหมายจาก ‘การเรียนรู้โดยการจำ, ทำหรือใช้’ เป็น ‘การคิด, การค้น และการแสวงหา’
หลักการที่ 3 วิธีสอน เปลี่ยนวิธีสอนจาก ‘การเรียนรู้โดยการบรรยาย’ เป็น ‘การให้คำปรึกษา’
หลักการที่ 4 บทบาทผู้สอน เปลี่ยนบทบาทผู้สอนจาก ‘การเป็นผู้ปฏิบัติเอง’ เป็น ‘การจัดการให้ผู้เรียน’ (ไพฑูรย์ สินลารัตน์, 2547)

        ที่นี้มาดูมุมมองของว่าที่บัณฑิตทุกๆ ท่านกันบ้างนะค่ะ ว่าคุณมีคุณสมบัติตามข้อใดบ้าง เพื่อเตรียมพร้อมที่จะก้าวไปสู่ประชาคมอาเซียน

คุณภาพบัณฑิตยุคใหม่

1. ตามความต้องการของสถานประกอบการ “คนพร้อมทำงาน” (Ready to work)

            1.1 มีความรู้รอบตัว และ ความรู้ปฏิบัติ

            1.2 มีทักษะภาษาอังกฤษ (ทำความเข้าใจได้ สรุปประเด็นได้)

            1.3 มีความกล้าแสดงความคิดเห็น และมีความคิดสร้างสรรค์

            1.4 เพิ่มเติมกิจกรรมจิตอาสา

            1.5 มีทัศนคติในการพัฒนาตนเอง

            1.6 มีทักษะการสื่อสาร

            1.7 มีทักษะการปฏิสัมพันธ์

            1.8 มีความรู้ในด้านเทคโนโลยี

            1.9 ดำรงชีวิตภายใต้สังคมพหุวัฒนธรรม (Adaptability Skill)

2. ความเป็นพลเมือง

            2.1 สนใจ และติดตามความเป็นไปของสังคม

            2.2 มีจิตสาธารณะ

            2.3 การมีส่วนร่วมในกิจกรรมทางการเมือง

            2.4 พร้อมปฏิบัติตนตามกฎหมายบ้านเมือง

            2.5 เคารพผู้อื่น และความหลากหลาย

            2.6 ศรัทธาในระบอบประชาธิปไตยที่มีพระมหากษัตริย์เป็นประมุข

            2.7 ยึดถือประโยชน์ส่วนรวม

แต่ถึงอย่างไรก็ตามทุกๆ อย่างที่กล่าวมานั้นจะสำเร็จลุล่วงไปได้ด้วยดีนอกจากจะเกิดจากความร่วมมือของทุกๆ ฝ่ายแล้ว จุดเริ่มต้นที่สำคัญที่สุดก็คือ เริ่มต้นเปลี่ยนจากตัวเรา มหาวิทยาลัยก็จะเปลี่ยน และท้ายที่สุดประเทศชาติก็จะเปลี่ยน ดิฉันเชื่อว่าทุกๆ คนอยากเห็นประเทศไทยก้าวไปข้างหน้า เริ่มเปลี่ยนตั้งแต่เวลานี้ดีกว่าผลัดวันประกันพรุ่งนะค่ะ เพราะเวลาไม่เคยรอใคร อย่างคำกล่าวของ อ.ศิลป์ พีระศรี ที่กล่าวไว้ว่า “พรุ่งนี้ก็สายเสียแล้ว” เรามาร่วมมือพัฒนาประเทศของเรากันเถอะค่ะ